Steenwieker website

Brief van de Keizer.

In de 14e eeuw is in en rond de vesting Steenwijk heel wat af gevochten. Door de Geldersen, de Friezen, de Zwollenaren. De Steenwijkers zelf waren ook niet mis. Steenwijk stond onder het toezicht van de bisschop van Utrecht, die zelf weer aangestuurd werd door keizer Karel V. Moedig. Omdat een aanval van de Friezen moedig was afgeslagen, kreeg Steenwijk in 1523 van de bis-schop van Utrecht het recht meer markten te organiseren. De omringende dorpen zagen hun inkomsten verdwijnen en namen drastische maatregelen. Steenwijk werd bijna totaal verwoest. Het gezag over Steenwijk werd toegewezen aan de Stadhouder van Fries-land en Overijssel. Georg Schenck De Stadhouder Georg Schenck van Toutenburg (1480-1540) besliste in overleg met Karel V, dat Steenwijk door de inlijving bij Friesland het recht verloor op de Steenwijker Kamp en de helft van inkomsten uit de handel. Een soort belasting aan de Keizer en de Stadhouder. Brief In 1534 werd Steenwijk aan Overijssel overgedragen. Dat had gevolgen voor de stad. Oude schulden moesten betaald worden. De Keizer gaf Steenwijk daarom de Kamp en andere privileges weer terug. Dat staat in de akte uit 1534 van Karel V. Deze belangrijke akte is zorgvuldig bewaard gebleven en kan nog steeds bekeken worden. Een verkorte weergave uit de akte: 'Karel, keizer enz. geeft, daar de stad door hare hereniging met Overijssel wordt verplicht tot betaling van hare oude schulden aan dit landschap, aan Steenwijk, tot onderhoud harer vestingwerken, terug de inkomsten van de Zuidermeenthe en van de landerijen, de stadsweren en het Loo, welke inkomsten in 1523 waren bestemd ten behoeve van de keizer en tot onderhoud van het blokhuis binnen de stad, behoudende de keizer voor zich en zijne nakomelingen de eveneens in 1523 van de stadsinkomsten afgescheiden halve waag en de turfmanden en bovendien jaarlijks twintig wagens turf ten behoeve van onze officier van Steenwijk.

Stadsrechten document van Vollenhove.

De legaten van Van Swinderen en Tuttel.

Een rijke Steenwijker laat (een deel van) zijn geld na aan behoeftige stadsgenoten. Twee ervan herinneren we ons nog steeds omdat naar allebei een straat vernoemd is. Harmen van Swinderen en Hillebrand Tuttel. Van Swinderen Kanunnik Van Swinderen stierf waarschijnlijk in 1560. Hij liet twee huizen na (bij de Kleine Kerk) en verschillende jaarlijkse rentes na. Aanvankelijk was het zijn doel financiële steun te bieden aan zijn eigen verarmde familieleden, maar ook andere burgers mochten mee profiteren. In de huizen die hij naliet mochten acht arme burgers gratis wonen en ze ontvingen een uitkering. Het moesten wel bejaarde, deugdzame geboren Steenwijkers zijn, die dagelijks God zoude danken voor de welvaart die hen ten deel was gevallen. Van Swinderen had de schepenen van de stad tot 'overste patronen' van zijn stichting gemaakt. Het legaat werd door hen niet alleen gebruikt om de burgers in de huizen van Van Swinderen te onderhouden, maar ook om de vroedvrouwen van de stad te betalen en het onderhoud van de in 1627 gestichte school te financieren. Nog lange tijd mochten burgers zich bij de gemeente opgeven voor een deel van het geldbedrag. Pas in 1979 waren er geen gegadigden meer en besloot de gemeenteraad ermee te stoppen. De burgers van Steenwijk hebben zo meer dan vier eeuwen kunnen profiteren van de nalaten-schap van Van Swinderen. Het Swindermannegien boven het poortje dat toegang gaf tot de inmiddels afgebroken huizen en de naar hem genoemde straat herinneren nog aan hem. Tuttel De advocaat, diaken en latere stadssecretaris Hillebrand Tuttel liet in 1774 40.000 gulden na in een 'eeuwigdurend legaat'. Het was bedoeld voor 'oude bouwlieden, boeren en voerlieden', geboren grootburgers van Steenwijk. Zij kregen ieder een deel van de rente van het bedrag, dat uitbetaald werd op de geboortedag van Tuttel (8 juli) en met de kerst. Tuttel wilde graag dat zijn broers Meinard en Arend het legaat zouden beheren onder toezicht van het stadsbestuur. Het legaat bestaat nog steeds en wordt nu beheerd door de diaconie van de Protestantse Gemeente Steenwijk. De rekeningen en uitgaven over 1804 van het Tuttelfonds zijn gelukkig nog steeds in het archief aanwezig en te bekijken. Ze zijn te vinden zoals ze oorspronkelijk werden bewaard: opgevouwen en voorzien van een strik, opgeborgen in een leeg sigarenkistje.

Lakstempel van Steenwijk

Zoals elke stad in Nederland kende ook Steenwijk stadszegels die in het verleden gebruikt werden om oorkonden, contracten en akten vanwege het stadsbestuur te legitimeren. Een zegel werd gemaakt door boven de akte druppelsgewijs wat vaste zegellak te laten smelten en daarin tijdens de stolling het lakstempel te drukken. Het zegel van Steenwijk diende onder andere ter bekrachtiging van door het stadsbestuur opgestelde akten. De oudst bekende zegels van Steenwijk dateren uit 1417 en 1425, beide met een doorsnede van 43 mmo. Van veel oorkonden zijn de originelen verloren gegaan. Toch weet men soms van de inhoud, omdat men gelukkig nog in het bezit is van het concept of een afschrift. Op die manier is ook de brief van bisschop Johan van Diest, waarin in 1327 de stadsrechten van Steenwijk nog eens werden bevestigd, bewaard gebleven. Vaak bevinden die concepten of afschriften zich in cartularia, waarin de oorkonden van een kerk of klooster werden gekopieerd dat is ook het geval met het voor Steenwijk zeer belangrijke 'Cartularium van het kapittel van de Sint Clemens-kerk', dat in 1501 werd opgesteld door de kanunnik Herman ten Broecke. Steenwijk kende onder andere een grootzegel en een kleinzegel. We mogen ons gelukkig prijzen weer in het bezit te zijn van het originele lakstempel van het kleinzegel. Lang geleden verdween het hierbij afgebeelde lakstempel op minutieuze wijze uit het gemeentehuis. Maar gelukkig bevindt het zich nu in het Stadsmuseum aan de Markt. Het stempel is gemaakt van hout met een koperenring. Het lakzegel vertoont Sint Clemens als paus van Rome met een schild en een anker. In doorsnede is het 35 mmo. We zien hier een banderolle, waarop de tekst: 'S(igilum) OPPIDI STEENWIC', het zegel van de stad Steenwijk. Na de Bataafse Revolutie in 1795 en bij de invoering in 1798 van de Staatsregeling, de voorloper van onze grondwet, kwam het gebruik van het lakzegel nog uiterst zelden voor. Meer informatie over dit onderwerp vindt u in: Gevers, A. J. Het wapen van Steenwijk, te vinden in: Posterna, J. P. J. Tussen graaf en maire, Bijdragen tot de geschiedenis van Steenwijk en omstreken voornamelijk in de 16 e en 17e eeuw, Kampen, 1987, p. 70-8.

Steenwijker Almanak. We zien hier drie verschillende uitvoeringen van de bekende Steenwijker Almanak. De almanak was één van de oudste middelen om de mens een beetje houvast te geven in de dagelijkse gang van zaken en in de jaarlijkse cyclus van gebeurtenissen in het leven op het platteland. Het was een boekje met een kalender van dagen, weken en maanden, aan-gevuld met diverse gegevens zoals de stand van zon en maan, de feest-, gedenk- en marktdagen, tijden van eb en vloed, soms ook weersvoorspellingen en astrologische gegevens. Het woord 'almanak' werd voor het eerst in 1266 door Roger Bacon gebruikt in zijn verhandeling Opus Maius. Het komt van het Arabische woord 'al manakh', waarmee het klimaat of de seizoenen worden bedoeld. De eerste gedrukte almanakken, goedkoper dan de geschreven exemplaren en dus voor een groter publiek bereikbaar, verschenen in 1460. De eerste Nederlandse almanak was de schaapherderskalender die in 1494 werd uitgebracht. De nog steeds uitgegeven Enkhuizer Almanak kwam voor het eerst in 1632 op de markt. In 1664 begon Obbe Spanjaard met het uitgeven van de Nieuwe Cronijk, de Steenwijker almanak. Hoe dit boekje er precies heeft uitgezien is niet bekend. Mogelijk heeft er op de voorzijde al een afbeelding gestaan van de stad Steenwijk. Op de laatste ons bekende Steenwijker Almanak uit 1938 staat dat het de 273ste jaargang is. Het uiterlijk is in de loop der jaren wel enigszins gewijzigd, zowel wat kleur als wat formaat betreft. In 1768 spreekt men van de Steenwijcker Schrijf-Almanach van Obbe Spanjaard, boekdrukker, met een privilege voor vijftien jaar. Het is een ingenaaid boekje van 13 bij 8 centimeter, met na elke halve maand één of twee blanco pagina's. Hierop konden dan allerlei aantekeningen worden gemaakt. Het schutblad was bedrukt met een rechthoekige afbeelding van de stad Steenwijk, maar nog zonder molens aan bei-de zijden; het omslag was onbedrukt. Het was een maandkalender met weersvoorspellingen, vakanties in Steenwijk en in de provincie Overijssel. We lezen onder meer: De besloten tijd van de Jagt 31 Januari tot den 17 September gedurende welke tijd de honden ten plat-tenlande moeten gaan met bungels. Even verder lezen we: Volle maen dingsdag den 2/3 ten 9 uren 51 min in de Leeuw / met donker weer. Hout en turf zal nog goede waar wesen / hij is gelukkig die er nog wel van voorzien is. En tenslotte: De Vacantie van den Bouw zal nu Jaarlijks beginnen op den 23 July en eindigen den 12 Septem. Beide incluis. Rond het jaar 1800 is er de Nieuwe Steenwijcker Schrijf-Calender / comptoir Almanach, eveneens uitgegeven door Obbe Spanjaard, boekdrukker aan de Markt te Steenwijk. Deze heeft, met een afbeelding van de stad in een geschulpt kader, een formaat van 15,5 bij 10 centimeter. Deze almanak kende na elke bedrukte pagina een blanco bladzijde voor aantekeningen. Vanaf 1801 bevatte de Almanak ook Chronyxken, een overzicht van geschiedkundige feiten beginnend met het jaar 1791. Verder vermelde hij onder meer de Order op het varen der Schepen en Schuiten van van Steenwijk en de Hoveniers-almanak. een overzicht voor het zaaien en planten. Omstreeks 1850 drukte J. Spanjaard de 10 bij 9 centimeter grote Steenwijker Almanak, zo'n tien jaar later voortgezet door H. Spanjaard, beide boekdrukkers te Steenwijk. Het waren kleine vrijwel vierkante ingenaaide dunne boek-jes zonder tekst op de voorpagina. Vanaf 1890 werd de voorpagina bedrukt met bijvoorbeeld de tekst: STEENWIJKER ALMANAK voor het jaar 1890. Ook werd het jaargangnummer op de voorzijde vermeld evenals de naam van de drukker. Deze uitvoering bleef tot omstreeks 1920 te koop. In 1899 nam R.H. Bijkerk de boekdrukkerij en binderij over van Spanjaard. Hij ging in het vervolg de Steenwijker Almanakken drukken in een pand in de Weemstraat. In de loop der jaren kwamen er steeds meer kleine verhaaltjes en vooral ook mopjes in voor. In de almanak van 1923 lezen we: Meester op school zegt tegen de kinderen: "Schrijven jullie allemaal een spreekwoord op de lei". De kinderen schrijven nu het een na het ander een spreekwoord op, behalve de kleine Wim die, goed kunnende tekenen, meesters portret zit na te tekenen in de hoek van de lei. De meester komt nu de verschillende spreekwoorden lezen, komt ook bij Wim en zegt: "Wim, heb jij geen spreekwoord opgeschreven?". Wim antwoordt: "Ja mees-ter". Meester vraagt: "Waar staat het dan Wim?". Zegt Wim, op het portret wijzend: "Hier, meester. Een ongeluk zit in een klein hoekje". Later werd het formaat van de Almanak wat groter en werden de omslagen ook in kleur uitgebracht. De voorzijde werd bedrukt met een afbeelding van een open stadsgezicht zonder wallen en grachten. De geschulpte kopergravure laat twee kerken zien met enkele wandelaars en een tweetal molens. De Steenwijker Almanak van 1923 had een formaat van 13,5 bij 10,5 centimeter. Ook bevatte de almanak steeds vaker reclameadvertenties, terwijl de weersvoorspellingen verdwenen. Verder treffen we een overzicht aan van vreemde munten, vlaktematen, inhoudsmaten (bijvoorbeeld: 1 schepel = 10 liter), gewichten (bijvoorbeeld: 1 centenaar = 100 kilogram), nationale kentekenplaten voor automobilisten, posttarieven en meer van dergelijke gegevens. Wist u trouwens dat alle autokentekens in Overijssel met de letter E begonnen? Aan het begin van de twintigste eeuw verscheen er, naast de Steenwijker Almanak, het jaar-boekje voor Steenwijk. uitgegeven door G. Hovens Gréve in de Onnastraat. Na de Tweede Wereldoorlog nam dit jaarboekje de functie van de Steenwijker Almanak over. Het verschijnt tot op heden, zij het na de gemeentelijke herindeling in 1973, onder de naam Kijk op Steenwijk. Na het samengaan van de drie gemeenten in de 'Kop' van Overijssel is het onder de titel: Kijk op de Kop als gemeentegids voor Steenwijkerland voortgezet.

Molenstraat.

Op stadswal bij de Molenstraat stond een korenmolen (standaardmolen). In 18de eeuw werd deze molen de Middelste molen genoemd. Omstreeks 1770 waren A. Mursinge, Jan Mulder (die dus zijn naam eer aan deed) en Dirk Oosterink eigenaars van de Ooster- en Middelste molens op de stadswal. In een oorkonde uit 1477 is sprake van het huis en hof van Gheert Henricksèn. en diens vrouw Fye in de Molenstraat,

Brief van de Keizer.

In de 14e eeuw is in en rond de vesting Steenwijk heel wat af gevochten. Door de Geldersen, de Friezen, de Zwollenaren. De Steenwijkers zelf waren ook niet mis. Steenwijk stond onder het toezicht van de bisschop van Utrecht, die zelf weer aangestuurd werd door keizer Karel V. Moedig. Omdat een aanval van de Friezen moedig was afgeslagen, kreeg Steenwijk in 1523 van de bis-schop van Utrecht het recht meer markten te organiseren. De omringende dorpen zagen hun inkomsten verdwijnen en namen drastische maatregelen. Steenwijk werd bijna totaal verwoest. Het gezag over Steenwijk werd toegewezen aan de Stadhouder van Fries-land en Overijssel. Georg Schenck De Stadhouder Georg Schenck van Toutenburg (1480- 1540) besliste in overleg met Karel V, dat Steenwijk door de inlijving bij Friesland het recht verloor op de Steenwijker Kamp en de helft van inkomsten uit de handel. Een soort belasting aan de Keizer en de Stadhouder. Brief In 1534 werd Steenwijk aan Overijssel overgedragen. Dat had gevolgen voor de stad. Oude schulden moesten betaald worden. De Keizer gaf Steenwijk daarom de Kamp en andere privileges weer terug. Dat staat in de akte uit 1534 van Karel V. Deze belangrijke akte is zorgvuldig bewaard gebleven en kan nog steeds bekeken worden. Een verkorte weergave uit de akte: 'Karel, keizer enz. geeft, daar de stad door hare hereniging met Overijssel wordt verplicht tot betaling van hare oude schulden aan dit landschap, aan Steenwijk, tot onderhoud harer vestingwerken, terug de inkomsten van de Zuidermeenthe en van de landerijen, de stadsweren en het Loo, welke inkomsten in 1523 waren bestemd ten behoeve van de keizer en tot onderhoud van het blokhuis binnen de stad, behoudende de keizer voor zich en zijne nakomelingen de eveneens in 1523 van de stadsinkomsten afgescheiden halve waag en de turfmanden en bovendien jaarlijks twintig wagens turf ten behoeve van onze officier van Steenwijk.

Stadsrechten document van Vollenhove.

Kanon en kogels van Steenwijk

Bij binnenkomst in het Stadsmuseum wordt meteen de aandacht getrokken door enkele loodzware kanonskogels die langs de linkerplint liggen uitgestald. De meeste hiervan zijn in het recente verleden in de stadswallen aangetroffen; waar precies en op welke plaats is niet altijd bekend. Wel is bekend dat ze van buitenaf op de stad zijn afgevuurd, hetzij Georges de Lalaing, beter bekend als de graaf van Rennenberg, in 1581-1582. Of tijdens het beleg en de verovering van Steenwijk in 1592 door prins Maurits en de Friese stadhouder Willem Lodewijk. Deze kogels werden afgevuurd door kanonnen waarvan er vele soorten bestonden. Men onderscheide vier hoofdtypen: Het veldgeschut, het valkonet, de hele en de halve kartouw. De laatste twee werden ook wel kanon genoemd. De kanonskogels waren zware gietijzeren ballen in verschillende soorten en maten, waarvan er alleen al gedurende het beleg van Steenwijk in 1592 ongeveer 29.000 zijn afgevuurd. De zwaarste in het Stadsmuseum aanwezige kogels wegen maar liefst 17V2 kilogram! Bij een gevecht op korte afstand vulde men de kanonlopen meestal met musketkogels of malen schroot. Zo nu en dan maakte men de kogel gloeiend heet om het doel in brand te kunnen schieten. Zowel in 1581-1582 als in 1592 is dit ook bij de belegering van Steenwijk gebeurd. Bij het laden van het kanon bracht men in zulke gevallen een graszode aan tussen de afvuurlading en de gloeien-de kogel om voortijdig afvuren te voor-komen. Bij een belegering werden de kanonnen op opgeworpen verhogingen van aarde, 'katten' genaamd, geplaatst. Een kanon werd bediend door twee konstabels of twee kanonniers die daarvoor een klein examen hadden afgelegd. Er was namelijk 'buskruit' en het was daarom noodzakelijk om enige kennis te hebben van de scheikundige samen-stelling er van. Uiteraard moest men vooral vaardig zijn in het richten, laden en vuren!.